El matkapları, adında anlaşılacağı gibi elde tanışabilen, küçük gövdeli, ağırlıkları 2,5-8 kg arasında değişen çeşitli tiplerde yapılmış delme makineleridir.
El matkapları tek fazlı alternatif akımla çalışırlar. Motor, makinenin gövdesi içine yerleştirilmiş ve gövde elektrik akımını geçirmeyecek şekilde yalıtılmıştır.
El matkapları, hafif olması, her türlü çalışma konumlarında kolaylıkla kullanılması ve devir sayılarının kademesiz olarak ayarlanması gibi, önemli özelliklerinden dolayı hemen hemen her alanda kullanılan aletlerdir. Özellikle montaj, bakım ve onarım işlerinde çok geniş kullanma alanları vardır.
El matkapları, ağırlık ve boy olarak küçük olmalarına rağmen, metallere 13mm, betona ve taşa 16mm çaplarda delik delebilirler. Bunlardan başka daha büyük çaplarda delik delen el matkapları da vardır.
El matkapları ile beton ve taş delerken “darbeli çalışma” konumuna getirilir. Ayrıca sol helisli matkaplarla da delme yapacak şekilde, “sola dönüş” lü olarak da yapılmışlardır. Bu özelliklerinde dolayı el matkapları üniversal (çok yönlü) bir matkap makinesi sayılırlar.
El matkapları ile çalışırken dikkatli olmak gerekir. Delme esnasında matkabın ucu parçadan çıkmak üzereyken baskı kuvveti azaltılmalıdır. Buna dikkat edilmez ise matkap işe birden dalarak; ya matkap işi yukarı çeker veya iş matkabı aşağı çeker, veya burulma kuvveti birden arttığından matkap kırılabilir. Bu gibi hallerde parça fırlayabileceğinden derin yaralanmalara varan iş kazaları da olabilir.
El matkapları ile çalışırken dikkat edilmesi gereken en önemli noktalardan biri de elektrik donanımının güvenli olmasıdır. El matkaplarının üzerindeki orijinal fişleri toprak hatlı olarak yapılmıştır. Matkabın fişi ancak toprak hatlı bir prize takılmalıdır. Aksi yapılırsa elektrik çarpması tehlikesi ile karşı karşıya kalınır. Eğer matkabın fişi bozulmuş ise ve değiştirilmesi gerekiyorsa, mutlak surette toprak hatlı bir fiş takılmalıdır.
Masa matkaplarına bu ismin verilmesi, küçük yapılı olmalarından dolayı bir masanın üzerine veya bir sehpa üzerine oturtularak çalıştırılmasından ileri gelir
Masa matkaplarında çelik malzemelere 16mm çapa kadar, hafif metallere de 20mm çap kadar delik delinmektedir. Bu tip matkaplar, biri kayış-kasnak sistemli, diğeri de hız kutulu (dişli kutulu) olmak üzere iki tipte yapılmaktadır. Kayış-kasnak sistemli matkaplarda beş-yedi kademeye kadar çeşitli devir sayıları elde edilebilir. Ancak devir sayısını ayarlamak, kayışların yerini değiştirmekle yapıldığında zaman alıcı ve zahmetli olmaktadır.
Devir sayıları hız (dişli) kutusunda ayarlanan masa matkaplarında, devir sayıları sadece ayar kollarının yerlerini değiştirmekle ayarlanır. Hız kutulu matkap makinelerinde de çok sayıda devir ayarlama olanakları vardır. Bu makineler de matkabın ilerlemesi doğrudan doğruya elle verildiği gibi yine hız kutusundaki kollar ile ayarlanarak otomatik olarak da verilebilir. Kayışla çalışan makinelerde matkabın ilerlemesi elle (manuel) verilir. Masa matkapları, küçük çaplarda delik delmek için yapıldığından devir sayıları 400-3000 dev/dak arasında kademelendirilmiştir.
Kayış kasnak sistemi ile çalışan matkapların, yapımları kolay olduğundan dişli kutulu olanlardan daha ucuzdur. Ayrıca sessiz çalıştıkları için çoğu yerlerde dişli kutulu makinelerden daha çok kullanılır.
Dişli kutulu masa matkaplarında elektrik motoru ya doğrudan doğruya makinenin dişli kutusuna bağlanır (buna akuple motor bağlantısı denir) yada motor bir ara kasnakla dişli kutusuna hareket verecek şekilde makinenin uygun olan bir yerine bağlanır. Ancak her iki sisteme göre yapılmış makineler güç bakımından bir birinden farklıdır. Akuple motor bağlantılı olanlar güçlü olmakla beraber sesli çalışırlar.
Sütunlu matkap makineleri ile gövdeli matkap makineleri bir birlerine benzemekle beraber hassasiyetleri ve kullanma kapasiteleri bakımından bir birlerinden farklı yönleri vardır.
Sütunlu matkaplarda matkap milin bulunduğu kısım ve iş tablası sütun ekseninde döndürülerek istenen konuma getirilebilir. Böylelikle büyük işlerin çeşitli konumlarda işlenme imkanları doğmuş olur. Ancak, iş tablasının ve başlığın hareketli olması, makinin hassasiyetinin çabuk bozulmasına sebep oluşturmaktadır. Burada iş tablasının ve matkap mili başlığının hareketli olması, işleme kapasitesi bakımından bir avantaj oluştururken, makinin hassasiyeti bakımından dezavantaj oluşturmaktadır.
Sütunlu matkaplar kayış-kasnak sistemi ile veya yarı kayış-kasnak, yarı dişli sistemi ile çalışacak şekilde yapılabilir.
Gövdeli matkap makinelerinde matkap milinin ve iş tablasının bağlı bulunduğu kısım kalın ve ağır bir gövde şeklinde olup, bu gövdeye matkap mili bloğu ve iş tablası kırlangıç kuyruğu kayıt-kızak sistemi ile bağlanmıştır, iş tablası ile milin bulunduğu kısım sadece düşey konumda hareket edebilir, sağa sola döndürülemez. Bu yüzden gövdeli matkap makinelerinin iş yapma kapasitesi sütunlu olanlar kadar büyük değildir. Ancak bu makineler kalın ve büyükçe bir gövde üzerinde bulunduğundan daha stabil (sarsıntısız) ve daha hassastırlar. Bu yüzden iş kalıplarının yapımında gövdeli matkap makineleri tercih edilir.
Radyal matkap makineleri sütunlu matkap makinelerine benzerler. Ancak, radyal matkaplarda, sütun etrafında 360º dönebilen radyal bir gövde vardır.
Matkap milinin bulunduğu blok bu gövde üzerinde bulunmakta ve matkap bloğu, radyal gövde üzerinde iler geri ettirilerek işin konumuna göre ayarlanmaktadır.
Radyal matkaplar çeşitli büyüklüklerdeki iş gövdelerini işleyebilmek için çeşitli büyüklüklerde yapılırlar. Çok büyük işler için konsol gövdesi 3 metreye varan makineler yapılmıştır. Bunların, en önemli özelliği, işin bir bağlanışında üzerindeki çeşitli konumlardaki delme işlemlerini garantili olarak işleme olanağını sağlamasıdır. Matkap başlığı aynı zamanda açılı olarak ayarlanabildiği için bu tip makinelerde iş yapma olanakları çoğalmaktadır.
Radyal matkaplarda işleme olanakları geniş ve iş kapasitesi büyüktür. Şekilde görülen prizma, makinenin yardımcı bir parçası olup üzerine iş bağlamaya yarar. Diğer taraftan işin durumuna göre daha başka prizmalar da yapılabilir veya iş parçalarının seri şekilde yapımı için hazırlanmış olan iş kalıpları bu tür prizmalar üzerine bağlanarak işleme zamanı kısaltılır ve aynı zamanda işin kalite garantisi sağlanmış olur.
Çok milli matkap tezgahı
Bu tezgah ikiden sekize kadar çok milli olarak yapılır, her birinin ayrı hız ve ilerleme kademeleri vardır. Miller düşey konumda olmak üzere tezgaha monte edilir. Bütün millerin altında kalan ortak bir tek tabla vardır. Hız ve ilerleme organları ile düşey ayarlanabilen başlıklar birbirinden ayrı ve ilişkisizdir. Millerin biri veya daha fazlası geri hareket veya “kılavuz çekme” tertibatlıdır.
Bu tip tezgahlar seri imalat için kullanılır. İş parçası delme kalıbına bağlanarak peş peşe gelen işlemler için, bir milden öbürüne kaydırılır. Bunlar; ilerlemenin elle yapılığı en küçük tipten, ilerlemenin otomatik yapıldığı ağır iş tezgahlarına kadar çeşitli büyüklük ve tiplerde yapılır. Çok milli tezgahlar özellikle çok sayıda yapılacak olan özel işler için düşünülür ve uygulanır.
Delme işlemlerinde kullanılan kesici takımlara matkap denir. Matkaplar talaşlı üretimde en çok kullanılan kesici alet guruplarından biridir. Bir matkap kendi ekseni etrafında dönerek ve aynı zamanda ekseni doğrultusunda ilerleyerek iki kesici ağzı ile kesme yapar.
Metallerin işlenmesinde bir çok çeşitten matkaplar kullanılır. Her matkap türü bir gereksinimden ortaya çıkmıştır. Bu gün endüstride kullanılan matkap çeşitleri genel olarak 5 değişik gurupta yapılır. Bunlar:
Helis matkaplar, punta matkapları, namlu matkapları, havşa matkapları, özel matkaplar olarak gruplandırılır.
Helis matkap, ilk defa 1820 yılında geliştirilmiş bir delme aletidir. Matkabın gövdesi üzerinde karşılıklı iki helis kanal ve her iki kanalın ucunda birer kesici ağız bulunur . Helis matkaplar yüksek kaliteli hız çeliklerinden (HSS) frezelenerek, haddelenerek ve taşlanarak yapılır.
Matkabın helis kanalları, çıkan talaşların dışarı atılmasını ve aynı zamanda deliğin içine soğutma sıvısının akıtılmasını sağlar. Matkap keserken delik yüzeylerine yapacağı sürtünmeyi azaltmak için helis kanallarının sırt kısımları, zırh denilen bir şerit kalacak şekilde boşaltılmıştır. Böylelikle, delme esnasında deliğin yüzeyine sadece zırh temas eder.
Matkap ucunun 120º bilenmesiyle, matkabın kesici ağızları oluşur. Bileme esnasında, kesici ağzın arkasına doğru 6º-8º lik bir boşluk açısı verilir. Bu suretle, kesme esnasında serbest yüzeylerin kesilen yüzeye sürtünmesi önlenmiş olduğundan ağzılar işe dalar ve kesme olayı meydana gelir. Helis matkapların kolay bilenmesi, bileme sonunda matkap çapının aynı kalması, matkapların sökülüp takılmasının kolay ve son derece pratik olması, bu takımların önemini artırmaktadır. Bu yüzden bir çok işlerde boşaltma veya çürütme işlemleri matkaplarla yapılır. Helis matkaplar sağ helis yönlü olarak yapılır. Özel makinelerde kullanılmak üzere çok nadiren sol helis yönlü matkaplarda yapılmaktadır.
Helis matkaplar silindirik ve konik saplı olmak üzere, sap tipi bakımından iki şekilde imal edilir. Genel olarak çapı 16mm ye kadar olan matkaplar silindirik saplı, çapı 16mm’den yukarı olan matkaplar konik saplı yapılmaktadır. Ancak bazı özel amaçlar için bu genel kuralın dışında yapılmış maktalara rastlanabilir.
Bilindiği gibi, endüstride kullanılan bütün metallerin özellikleri bir birinden farklıdır. Metal malzemelerdeki bu farklı özellikler, bunların işlenmesinde kullanılan kesici takımların da bazı farklılıklar taşımasını gerektirmektedir. Matkabın iyi kesmesi çıkan talaşların iyi akması ile mümkündür. Talaşların kolay akışı matkabın helis açısına bağlıdır. Bu yüzden helisel matkaplar üç helis açısına göre yapılmaktadır. Bunlar:
1. N Tipi. Normal malzemeler için,
2. H Tipi. Sert malzemeler için,
3. W Tipi. Yumuşak malzemeler içindir.
Şekil 2.16’da malzeme cinslerine göre helis matkapların helis adımlar görülmektedir. Matkapların uç açıları (σ) da malzemelerin cinslerine göre değişir. Matkabın uç açısı büyük olursa kesici ağızları kısa olur ve kesme esnasında az ısınır. Eğer matkabın uç açısı dar olursa kesici ağızları uzun olur ve matkap delme esnasında çok ısınır bu yüzden kesme özelliğini kısa zamanda kaybeder, istenmeyen böyle durumların meydana gelmemesi için uzun araştırmalar ve denemeler sonucunda malzeme cinslerine göre matkapların uç açılarının ideal değerleri saptanmıştır. Meslekte iyi yetişmiş bir sanatkar kullanacağı matkapları bu değerlere göre seçer ve biler.
Matkaplar rasgele devir sayılarında döndürülerek kesme yapan aletler değildir.Bütün kesici aletler gibi matkaplarında kendilerine göre bazı kesme şartları vardır.Ancak bu şartlar yerine getirilirse matkaplar ekonomik bir kesme yaparlar. Ekonomik kesme; bir kesici aletin bir defa bilenmesiyle normal kesme şartlarında körleninceye kadar kullanılması demektir. Dönerek veya düzgün doğrusal hareket ederek metalleri kesen bütün kesici aletler için, en önemli şart kesme hızının doğru ayarlanmasıdır. Dönerek kesme yapan aletler için (matkaplar bunlardan biridir) kesme hızı, aynı zamanda çevresel hız olarak ifade edilmekte ise de, olayda bir kesme hareketi olduğundan bunun kesme hızı olarak adlandırılması daha uygun olmuştur.
Kesme hızı, matkap çapının dış çevresine göre hesaplanır. Çünkü çevre üzerindeki bir nokta kesme esnasında en çabuk aşınan (körlenen) noktadır. Matkap çapı (d) , ve mm cinsinden alınan yolda (V) ile gösterilirse çevre üzerindeki bir (A) noktasının bir dönüşte almış olduğu yol: V= π . d mm olur
Daire çemberi formülünden hatırlanacağı gibi bu değer, matkap çapının çevre uzunluğudur. Matkabın delme yapabilmesi için 1 dakikada çok sayıda dönüş yaparak kesmesi gerekir. Matkabın 1 dakikadaki dönüş sayısına (n) denilirse (A) noktasının 1 dakikada almış olduğu yol: V= π . d . n mm/dak formülü ile hesaplanır.
Ancak, kesme hızı birimi metre/dakika (m/d) olarak kabul edildiğinden yukarıda bulunan bu formülde (mm/dak) olarak gösterilmiş olan kesme hızı değerini metre cinsine çevirmek gerekir. Buna göre gerçek kesme hızı formülü: V= π . d . n / 1000 m/dak şekline dönüşür.
Kesme hızı değerleri, çeşitli malzemeler için deneylerle ve araştırmalarla ideal değerlere en yakın şekilde tespit edilerek, kesme hızı tabloları hazırlanmıştır. Malzemenin cinsine göre kesme hızı değerleri bu tablolardan alınarak yukarıdaki formülde yerine konur ve buradan, matkaba verilecek devir sayısı hesaplanır. Kesme hızı değerini doğru seçebilmek için malzemenin cinsini iyi bilmek gerekir. Yoksa doğru bir kesme hızı seçimi yapılamaz. Fakat malzemenin cinsini her zaman tam olarak tayin etmekte mümkün olmayabilir. Bu gibi durumlarda sert malzemeler için düşük kesme, yumuşak malzemeler için daha yüksek kesme hızı seçilebilir.
Kesme hızı seçilirken malzemenin cinsi kadar, matkap malzemesinin cinsi de önem taşır. Matkaplar genel olarak yüksek kaliteli seri çeliklerden (HSS) ve özel olarak sert metallerden (HM) yapılmaktadır. Yüksek alaşımlı seri çeliklerden yapılan matkaplar normal takım çeliklerinden yapılan matkaplardan en az iki kat daha dayanıklıdır, daha yüksek kesme hızlarında çalışırlar.
Kesme hızının seçilmesinde delinecek malzemenin ve matkap malzemesinin cinsinden başka; deliğin yüzey kalitesi soğutma sıvısı kullanılıp kullanılmadığı vb. faktörlerde göz önünde tutulabilir.
Endüstride çok kullanılan bazı önemli malzemeler için kesme hızı değeri tablo 2.2 de verilmiştir. Bir iç delineceği zaman kesme hızı, işin malzemesine ve matkap malzemesine göre bu tablolardan alınır. Kesme hızı bu şekilde bulunduktan sonra, formülde yerine konarak bulunan devir sayısı, makine üzerindeki ayar kolları ile veya kayışlarla ayarlanır.
Tablo 2.2 – Matkaplar için kesme hızları tablosu
Malzeme Cinsi
Kesme hızları V=m/dak
HSS Matkap HM Matkap
Soğutma sıvısı
Döküm malzemeler
15-25
40-70
kuru
Çekme dayanımı 500-700 N/mm^2 ye kadar olan makine imalat çelikleri
20-30
70-100
Bor yağı
Çekme dayanımı 700-1000 N/mm^2 olan makine imalat çelikleri
Kesme hızı, devir sayısı ve matkap çapı arasındaki bağıntıyı daha pratik şekle getirmek için ve sık sık, formülle hesaplama yoluna gitmekten doğan zaman kaybını önlemek için pratik diyagramlar yapılmıştır. Bu diyagram sayesinde her hangi bir hesaplama işlemine gereksinim kalmadan devir sayısını doğrudan doğruya anında bulmak mümkün olmaktadır. Ancak, malzemenin cinsine göre kesme hızının miktarı yine kesme hızı tablosundan alınacaktır.
Matkapların ilerleme hızları
Matkabın ilerleme hızı, delme esnasında matkabın kendi ekseni doğrultusunda delik boyunca, bir devirde almış olduğu yol demektir. Matkabın ilerleme hızı, aynen kesme hızında olduğu gibi delinecek malzemenin cinsine, matkabın cinsine ve çapına bağlıdır. Matkabın çapı büyüdükçe ilerleme hızı (s) da büyür, ilerleme hızları tablolardan alınır veya hesaplama yolu ile bulunur (tablo 2.4).
Tablo 2.4 – HSS çelik matkaplar için ilerleme hız değerleri
Matkap çapı
İlerleme değerleri (f) mm/devir
Çelik (700 N/mm^2) döküm (300 N/mm^2)
Çelik (700-900 N/mm^2)
Pirinç
2
5
8
12
16
25
0,05
0,12
0,2
0,25
0,3
0,4
0,03
0,08
0,12
0,16
0,2
0,3
0,05
0,1
0,12
0,15
0,2
0,3
Çelik malzeme için ilerleme hızı f=1/100. formülü ile, gri döküm için f=1/100. formülü ile hesaplanır. Bu formülde (d) matkap çapını ifade eder.
Punta matkapları, iki tarafı kısa matkap şeklinde, sırf punta deliği açmak için özel olarak yapılmış bir matkap çeşididir . Uçları kısa ve gövdesi kalın olduğundan delme esnasında esneme ve sapma yapmaz. Punta matkaplarının ucundaki esas kesici kısma meme denir. Matkap, meme çapına göre adlandırılır. Örneğin, meme çapı 2,5mm olan punta matkabına 2,5’luk punta matkabı denir.
Punta matkapları punta değili açma görevinin dışında, deliklere havşa açmak, hassas delinecek deliklere merkez deliği açmak gibi işlemlerde de kullanılır.
Üç çeşit punta matkabı vardır. Bunlar havşa açısı 60º olan normal punta matkapları, kavisli punta deliği açan punta matkapları, koruyucu havşalı (koruyucu havşa açısı 120 º ) punta deliği açan punta matkaplarıdır. Kavisli punta deliği açan punta matkapları, genellikle konik tornalanacak iş parçalarının punta deliklerini açmak için kullanılır.
Namlu matkapları helis matkaplardan değişik bir yapıya sahiptir. Burada matkabın gövdesi düz olup, kalınlığının yarısı eksene paralel şekilde kesilmiştir. Bu matkaplarda da kesici ağız iki tanedir. Çıkan talaşlar talaş boşluğundan dışarı atılır. Soğutma sıvısı da ayrı bir delikten basınçlı olarak verilir.
Namlu matkaplar, ilk defa 1800 yılında tüfek ve top namlularını delmek için icat edilmiş olup, aynı tür işler için günümüzde de başarıyla kullanılmaktadır. Bu matkaplara namlu matkabı denilmesi, ilk defa namlu delmekte kullanılmış olmasından ileri gelmektedir. Namlu matkapları uzun delik delmek için özel olarak yapılır.
Havşa matkapları, deliklerin ağızlarındaki çapakları ve keskinlikleri almak, delik ağızlarına havşa açmak, vida ve perçin gibi bağlama elemanlarının baç kısımlarının oturacağı yuvaları açmak vb. işler için yapılmıştır .
Çeşitli amaçlar için yapılmış çeşitli havşa matkapları vardır. En çok kullanma alanı olan havşa matkapları, 60º, 75º, 90º ve 120º açılar altında normlaştırılmıştır.
Buna göre çapak almak için ve sadece havşa açmak için yapılmış havşa matkaplarının uç açıları 60º, perçinlemek için kullanılan havşa matkaplarının uç açıları 75º, havşa başlı vidalar için yapılmış havşa matkaplarının açıları 90º, sac perçinleri için yapılmış havaş matkaplarının açıları 120º dir .
Havşa matkaplarının bazı tipleri helis matkaplara benzemekle beraber bunlarda kesici ağız sayısı ikiden fazladır. Helis havşa matkapları havşalama işlerinden ziyade montaj işlerinde delikleri merkezlemek için kullanılır.
Helis ağızlı havşa matkaplarında kesici ağız daha fazla olduğundan delik büyütme işlemlerinde yüzey kalitesi temiz çıkar. Bunun için daha çok montaj işlerinde kullanılır. Bu özelliğinden dolayı bu matkaplara merkezleme matkapları da denilmektedir.
Memeli Havşa matkaplarının ucunda, merkezlemeyi sağlamak için yapılmış silindirik kısa bir kısım (meme) olduğundan bu tür havşa matkaplarına genel olarak memeli Havşa matkabı denir.
Memeli havşa matkaplarının standart ölçülerde yapılmış olanlarını piyasada bulmak mümkündür. Ancak, yapımları kolay olduğu ve hassasiyet gerektirmediği için iş yerlerinde de yapılabilmektedir.
Memeli havşa matkapları kaliteli takım çeliklerinden yapılır. Sertleştirilip menevişlendikten sonra kullanılır. Ancak havşa matkaplarına verilecek kesme hızı normal matkaplara verilen kesme hızının en çok yarısı kadar olmalıdır. Çünkü kesme şartları bir helis matkabın kesme şartlarından daha farklıdır.
Özel matkaplar, standart ölçülenin dışında olan delikleri delmek veya genişletmek için sipariş üzerine yapılmış veya işyerinin kendi imkanlarına göre yapılmış olan matkaplardır. Özel matkapların standart olarak yapılanları da vardır. CNC makinelerinde kullanılan matkaplar bunlar için bir örnek sayılır.
Bu örnekten başka, çeşitli özel işler için yapılmış daha bir çok özel matkap vardır. Bunlar, işin özelliğine göre kaba veya hassas olarak yapılabilir.
Özel matkapların yapım sebeplerinden biride, pahalı takımlardan kaçınmaktır. Örneğin, büyük bir deliği delmek için normal helis matkabının fiyatının yirmide biri fiyatına bir özel matkap yapmak her zaman mümkündür.
Matkapla delik delerken dikkat edilmesi gereken noktalar
Kusursuz bir delme işlemi için:
1. İş parçası markalanır ve deliğin merkezi, 90º bir nokta ile noktalanır. Şayet hassas bir delik delinmesi söz konusu ise, delik aşağıdaki işlem sırasına göre markalanmış olmalıdır:
Delik merkezine 90º nokta vurularak deliğin çapına eşit bir daire çizilir. Sonra dairenin eksenleri kestiği noktalara aynı nokta ile birer küçük nokta vurulur (4). Bu noktalar, delme esnasında matkabın sapıp sapmadığını kontrol etmek içindir. Daha sonra ucu düzgün bir pergel ile takriben 1mm büyük çapta bir kontrol dairesi çizilir (5). Kontrol dairesi, matkabın delme esnasında sapıp sapmadığını daha iyi kontrol etmek içindir. Son işlem ise delik merkezinin bu kez 90º bilenmiş bir delik noktası ile yeniden noktalanmasıdır (6). Bu işlemde yapıldıktan sonra, şekilde görüldüğü gibi eksenler arasında 0,02mm hassasiyetinde delik delinebilir.
2. Matkabın bilenmesi kusursuz olmalı bileme aparatı yok ise, mutlak suretle bileme mastarına göre bileme yapılmalıdır.
3. Konik saplı matkaplar kullanılırken, matkabın sapı ezik olmamalı ve iyice temizlenmiş olmalıdır
4. İş tablasının ve mengenenin zarar görmesi tehlikesini ortadan kaldırmak için, işin altına düzgün bir altlık konur.
5. 10mm den büyük deliklere, esas matkap çapının üçte biri kadar bir matkapla, bir ön delik delinir. Eğer büyük çaplı matkapla doğrudan doğruya delinmeye kalkılırsa, matkap işe zor dalar ve bu yüzden çok ısınır. Buna dikkat edilmezse matkap bir anda menevişlenerek kesme özelliğini kaybeder.
6. her türlü kesici aletle çalışırken olduğu gibi, matkaplarla çalışırken de dikkatli ve duyarlı olmak gerekir. Öyle ki, matkabın çıkardığı sesten, iyi kesip kesmediği ve çıkan talaşların şeklinden de ağızların her ikisinin de aynı derecede kesip kesmediğini anlayabilme hassasiyetine sahip olunmalıdır.
Delme işlemlerinde iş kasaları ve güvenlik önlemleri
Matkaplar kullanım bakımından basit makineler olmakla beraber, bu makinelerde bilgisizce ve belirli kurallara uyulmadan çalışılırsa, yaralanmalarla ve kesilmelerle sonuçlanan bazı iş kazalarının meydana gelmesi mümkündür .
Her kaza sonucunda, kazaya uğrayan herkes yaralanmayabilir fakat her kaza insana muhakkak etkili bir ders verir. Maddi zarar vermeyen iş kazaları insanı bir an tedirgin edebilir, ama aynı zamanda insana deneyimde kazandırır.her şeyden önce ufak kazalara dahi meydan vermeyecek şekilde çalışmak ve kaza olduğu zaman da, ufak kazalardan etkilenmemek gerekir. Aşağıdaki güvenlik kurallarına uyularak çalışıldığında muhtemel iş kazaları önlenmiş olur.
1. Matkapta çalışırken çok bol elbise giymek tehlikeli olabilir. Yüksek devirde dönen kısımlar elbiseyi sararak çekebilir.
2. Uzun saçlı olarak matkapta çalışmak tehlikeli olabilir.
3. Talaş sıçratan malzemeler delinirken gözlük takılması gerekir.
4. İş parçaları bağlanarak delinmelidir. Bunu ihmal ettirecek hiçbir özür olamaz. Çünkü matkaplarda meydana gelen kazaların çoğu bu yüzden olmaktadır.
5. Matkaplar mandrene veya matkap miline takılırken, mandren veya matkap milinin içi, makine stop halindeyken kontrol edilmeli, gerekirse temizlenmelidir.
6. Çıkan talaşlar elle alınmamalı, bir kanca ile veya bir fırça ile alınmalıdır.
7. matkap makinesinin elektrik donanımı kusursuz olmalıdır. Eğer görünürlerde elektrik kablosu gibi şeyler var ise bunlar elektrikçiye gösterilmelidir. Özellikle de toprak hattının bağlanmış olup olmadığı atölyenin yetkili kişilerince kontrol edilmeli, toprak hatlı olmayan bir makinede çalışılmasına asla izin verilmemelidir. El matkaplarının ve ev aletlerinin toprak hattı olması şarttır. Toprak hattı olmayan bir el aleti veya herhangi bir makine her zaman bir hayati tehlikedir.
8. Matkaplarda çalışırken çok gerekli değilse iş eldiveni kullanmaya gerek yoktur. Çünkü matkaba çıplak elle kumanda etmek gerekir.
-Matkabın devir sayısı malzemenin cinsine uygun seçilmemiştir.
-Matkabın devri düşürülmelidir.
-Matkap iyi kesmiyor olabilir, yeniden bilenmelidir.
2. İşin alt yüzeyi çok çapaklı çıkıyorsa:
-Matkap iyi kesmiyordur veya matkap işin altından çıkarken baskı azaltmamıştır.
-Matkap yeniden bilenir
-Matkap çıkarken baskı azaltılır
3. Matkap kırılıyorsa:
-İlerleme fazla matkap kör veya iş sert olabilir
-Bu olasılıklar ayrı ayrı kontrol edilerek problem çözülür.
4. Matkap işe dalıyorsa:
-İş parçası sac şeklinde incedir, alüminyum veya pirinçtir; daha önemlisi mengeneye bağlanmamıştır
-Matkap, malzemenin cinsine ve kalınlık, incelik durumuna göre bilenmelidir (matkabın uç açısı ince malzemelerde daha büyük olur)
-İnce sac parçalar, pirinç ve alüminyumdan yapılmış parçalar delinirken mutlak suretle bir mengeneye bağlanarak delinmelidir. Aksi halde hem matkap kırılabilir hem de iş kazası olma olasılığı artar
5. Matkap kendi çapından daha büyük çaplarda deliyorsa:
-Matkabın kesici ağızları eşit açılarda ve eşit uzunluklarda bilenmemiştir
-Matkap yeniden kusursuz bir şekilde bilenmelidir.
6. Matkap salgılı dönüyorsa:
-Mandren temiz ve bakımlı değildir veya mandrenin ağızları bozulmuş olablir
-Matkabın mandren içine giren kısmı kısadır veya matkap sapı her hangi bir nedenle eğilmiş olabilir
7. Delerken aşırı bir dirençle karşılaşıyorsa:
-Matkap kördür veya işin içinde sert bir yer olabilir
-Matkabın uç kenarlarının altına talaş sıkışmış olabilir
-Matkabın derinlik dayaması varsa bu dayanmış olabilir
formülü ile, gri döküm için f=1/100.
formülü ile hesaplanır. Bu formülde (d) matkap çapını ifade eder.